Toegangseisen
BA-studenten Wijsbegeerte: propedeuse behaald.
Overige studenten (inclusief contractstudenten): propededeuse behaald, evenals de volgende cursus(sen): Wijsgerige antropologie (5011VWYA).
Voor keuzevak- en gaststudenten is het aantal plaatsen beperkt.
Beschrijving
Bij het ingaan van de twintigste eeuw beginnen meerdere wetenschappelijke disciplines zich volledig onafhankelijk van de wijsbegeerte te ontwikkelen. Als gevolg daarvan wordt de taak van de filosofie steeds onduidelijker en twijfelachtig. Tegelijkertijd leidt de diversificatie van de wetenschapen tot een veelvoud aan benaderingswijzen tot de menselijke natuur. Daarmee verwordt ook de identiteit en eenheid van de mens een probleem. Denkers zoals Husserl, Heidegger, Cassirer en Arendt riepen dit zelfs uit tot het belangrijkste filosofische probleem van hun tijd. In deze context ontwikkelt zich een nieuwe filosofische discipline: filosofische antropologie. In de decennia die volgen, trachten verscheidene denkers hetzij hun stempel te drukken op deze discipline, hetzij hun afwijkende positie daartegenover te verdedigen.
In het eerste deel van dit college bestuderen we de belangrijkste filosofische antwoorden op de crisis van de Europese cultuur aan het begin van de twintigste eeuw, een crisis die ook begrepen werd als een “crisis aangaande de zelfkennis van de mens” (Cassirer). We verdiepen ons in de filosofische antropologie van Max Scheler, Helmuth Plessner en Arnold Gehlen, in Martin Heideggers fundamentele ontologie, en in Ernst Cassirers filosofie van de cultuur. Alhoewel elk van deze denkers Herders omschrijving van de mens als een ‘gebrekkig wezen’ (Mängelwesen) onderschrijft, benadrukken zij erg verschillende (optimistische of pessimistische) implicaties ervan. Zij zijn het dan ook oneens over het bevrijdende dan wel vervreemde karakter van de menselijke cultuur.
In het tweede deel van het college richten we ons op het gerelateerde probleem van de technologie. Heidegger staat erom bekend te hebben gewezen op de gevaren van technologie, meerbepaald op het nihilisme of de acute ‘zijnsvergetenheid’ van het technologische tijdperk. Het is veel minder bekend dat ook Cassirer, Heideggers belangrijkste filosofische opponent maar tegenwoordig een enigszins vergeten denker, een revelerend essay schreef over dit onderwerp. Waar Cassirer dezelfde problemen inherent aan (de dominantie van) het technologische discours erkent als Heidegger, waardeert hij echter evenzeer de mogelijkheid die het biedt om onszelf te bevrijden van onze begrenzende natuurlijke conditie. We vergelijken deze twee visies op technologie met elkaar in het licht van het algemene probleem van de relatie van de mens tot de cultuur.
In het derde deel van het college bestuderen we de hedendaagse filosofische theorieën over technologie van Bernard Stiegler, Bruno Latour en Peter Sloterdijk. Elk van deze denkers reageert op een bepaalde manier op Heideggers reflecties over technologie. Stiegler behoudt Heideggers idee van authentieke temporaliteit, maar stelt, schijnbaar in lijn met Cassirer, dat technologie hiervoor constitutief in plaats van destructief is. Latour, daarentegen, stemt in met Heidegger dat het technologische wereldbeeld van de moderniteit leidt tot een scheiding tussen subject en object die de mogelijkheid van echt filosofisch denken verhindert, maar hij gelooft niet dat we kunnen terugkeren naar een premodern discours. Sloterdijk, ten slotte, verwerpt zowel de visie op de mens als een gebrekkig wezen alsook Heideggers verstaan van authentiek Dasein, en verdedigt daarentegen de maakbaarheid van het mens door middel van technologie. Zijn ideeën werden op stevige kritiek onthaald wegens hun affiniteit met de eugenetica. Het mag duidelijk zijn dat voor elke denker het probleem van de technologie gekaderd is in een bredere visie op de betekenis van cultuur voor de identiteit en ontwikkeling van de mens.
Leerdoelen
Dit college beoogt ten eerste een diepgaande studie van de verhoudingen tussen filosofische antropologie, fundamentele ontologie en filosofie van de cultuur. Tegen deze achtergrond biedt dit college ten tweede een verdieping in de hedendaagse filosofie van de technologie. Van de studenten wordt verwacht dat zij na verloop van tijd zelf standpunten innemen ten aanzien van deze filosofische disciplines, en dat zij deze standpunten zowel mondeling als schriftelijk kunnen beargumenteren.
De student die de cursus succesvol heeft afgerond heeft kennis van:
de belangrijkste posities binnen (Scheler, Plessner, Gehlen) en ten aanzien van (Heidegger, Cassirer) de twintigse-eeuwse filosofische antropologie;
enkele markante hedendaagse posities binnen de filosofie van de technologie (Stiegler, Latour, Sloterdijk).
De student die de cursus succesvol heeft afgerond is in staat om:
zowel mondeling als schriftelijk een kritisch en beargumenteerd oordeel te formuleren over de verschillende posities binnen of ten aanzien van de twintigste-eeuwse filosofische antropologie en filosofie van de technologie;
een heldere en originele onderzoeksvraag te formuleren en uit te werken met betrekking tot deze filosofische disciplines.
Rooster
Zie Collegeroosters Wijsbegeerte 2014-2015, BA Wijsbegeerte (BA Plus-traject of Standaardtraject), derde jaar.
Onderwijsvorm
- Werkcollege
Voor deze cursus geldt een aanwezigheidsplicht.
Studielast
Totale studielast (10 EC): 280 uur
Werkcolleges (14 weken x 3 uur): 42 uur
Bestuderen verplichte literatuur (14 weken x 7 uur): 96 uur
Bestuderen secundaire literatur (14 weken x 2 uur): 28 uur
Voorbereiden referaat: 12 uur
Research en schrijven first draft paper: 30 uur
Research en schrijven final paper: 72 uur
Toetsing
Referaat: 15%
Midterm paper: 25%
Eindpaper: 60%
Aanwezigheid en participatie tijdens de werkcolleges zijn basisvoorwaarden voor de eindbeoordeling.
Het referaat duurt ca. 15 minuten en behandelt de verplichte lectuur voor het desbetreffende college.
De midterm paper (1500 à 2000 woorden, incl. voetnoten) biedt een state of the art van de posities die werden behandeld in deel één van de cursus.
De eindpaper (3000 à 3500 woorden, incl. voetnoten) behandelt een thema naar keuze dat gerelateerd is aan de denkers en/of onderwerpen die aan bod komen tijdens de colleges. Dit thema dient op voorhand te worden goedgekeurd door de docent.
Voor de cursus wordt één herkansing aangeboden, bestaande uit een paper. Een student die niet heeft deelgenomen aan de eerste tentamengelegenheden kan niet deelnemen aan de herkansing.
Blackboard
De docent stelt alle verplichte literatuur en aangewezen secundaire literatuur beschikbaar op Blackboard.
Literatuur
De verplichte literatuur omvat passages uit:
Max Scheler, The Human Place in the Cosmos (1928).
Helmuth Plessner, Stages of the Organic and Man (1928).
Arnold Gehlen, Man, His Nature and Place in the World (1940).
Arnold Gehlen, Man in the Age of Technology (1957).
Martin Heidegger, Kant and the Problem of Metaphysics (1929).
Martin Heidegger, The Fundamental Concepts of Metaphysics (1929/1930).
Martin Heidegger, The Age of the World Picture (1938).
Martin Heidegger, The Question Concerning Technology (1953).
Ernst Cassirer, lecture notes Göteborg (1939/40) and Yale (1941/42);
Ernst Cassirer, An Essay on Man (1944).
Ernst Cassirer, Form and Technology (1930).
Bernard Stiegler, Technics and Time, vol. II: Disorientation (1996).
Bruno Latour, Pandora’s Hope (1999).
Peter Sloterdijk, Spheres, vol I-III (1998, 1999, 2004).
Peter Sloterdijk, You Must Change Your Life (2009).
Aanbevolen secundaire literatuur wordt aangekondigd tijdens de colleges en op Blackboard.
Lectuur van originele (Duitse/Franse) teksten wordt warm aanbevolen. Deze worden op aanvraag eveneens op Blackboard beschikbaar gesteld. Het gebruik van Nederlandse vertalingen is toegestaan, maar de student is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de gehanteerde vertaling.
Aanmelden
Aanmelden voor cursus en tentamen via uSis is verplicht.
Zie Inschrijven voor cursussen en tentamens
Studenten wordt geadviseerd de registratie in uSis te doen met behulp van het studieactiviteitsnummer. Dit nummer kan worden gevonden in het collegerooster onder de kolom “Act.nr”.
Aanmelden Studeren à la carte en Contractonderwijs
Aanmelden voor Contractonderwijs
Aanmelden voor Studeren à la carte: niet van toepassing
Contact
Dr. S. Truwant
De docent is te allen tijde bereikbaar via e-mail. Office hours op donderdag; s.v.p.concreet afspreken via e-mail.
Opmerkingen
—